Στον περίβολο της Μονής του Μαχαιρά δεσπόζει ο επιβλητικός ανδριάντας του ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου. Η Μονή διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο σε όλη τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα 1955-59 φυγαδεύοντας αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Για τον Γρηγόρη το Μοναστήρι αποτελούσε το καταφύγιο αλλά και το ησυχαστήριο του. Έπειτα από μια εγχείριση σκωληκοειδίτιδας, ο «Ζήδρος», όπως ήταν αλλιώς γνωστός στους συναγωνιστές του, κατέφυγε στη Μονή μέχρι την ανάρρωση του και την επιστροφή του στο πεδίο της μάχης. Μάλιστα στη διάρκεια της διαμονής του στο μοναστήρι μεταμφιεσμένος σε καλόγηρο Χρύσανθο κέρασε γλυκό τους Άγγλους στρατιώτες που τον αναζητούσαν.
Στο μοναστήρι λειτουργεί από το 2006 ένα μικρό μουσείο ενθυμημάτων του ήρωα. Το Μουσείο ανεγέρθηκε με δαπάνη του Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-59. Στο Μουσείο εκτίθενται προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφίες του ήρωα, πολεμικό υλικό που είχε χρησιμοποιήσει στη διάρκεια του αγώνα, αποκόμματα από εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, καθώς και ποιήματα, που αναφέρονταν στον ηρωικό θάνατό του:
«(…)Ο πατέρας θα με γνωρίσει στο νεκροτομείο απ’ τις χοντρές ελληνικές κοκάλες μου, όμοιες με τις δικές του, κι απ’ το σταυρό της πατρίδας πούχα φυλαχτάρι μες στις τρίχες του κόρφου μου. Μιλάω για μένα σα νάμαι ερωτευμένος με τα μένα, σα νάναι η Ρωμιοσύνη ερωτευμένη με τα μένα. Συχωράτε με.
Εσείς μου το δώσατε τούτο το δικαίωμα. Ευχαριστώ.
Εσείς, κ’ η αγάπη μας, κι ο θάνατός μου. Το ξέρω, ως και κείνος που πήρε τα 5.000 αργύρια θα πιει κάποιο βραδάκι ένα ποτήρι στην υγειά μου σε μια ταβέρνα της Πάφος και θ’ απογείρει να κλάψει μέσα στο ποτήρι του,
Γιατί ήμουνα φίλος καλός
κ’ ίσως να γίνει φίλος μας κι αυτός μια μέρα(…)»
Απόσπασμα από ποίημα «Αποχαιρετισμός» του Γιάννη Ρίτσου
Αξίζει να αναφερθεί πως αντίστοιχο μουσείο έχει ανεγερθεί, μόλις το 2016, στον οικισμό Ακρίτα του δήμου Κιλκίς στην Ελλάδα, εκεί όπου ο Γρηγόρης Αυξεντίου υπηρέτησε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός.
