Ο Ξενής Πάτσαλος γεννήθηκε στις 4 Ιανουαρίου του 1901 στο Παραλίμνι, της επαρχίας Αμμοχώστου. Το επίθετο του Πάτσαλος αποτελούσε παρατσούκλι του πατέρα του Ανδρέα Πιερέττη, στον οποίο είχε αποδοθεί το συγκεκριμένο προσωνύμιο για να δηλώσει τις γκρίζες κηλίδες που είχε στο πρόσωπό του. O Ξενής προτίμησε να κρατήσει το επίθετο «Πάτσαλος», το οποίο έδωσε μετέπειτα και στα παιδιά του.
Οι γεωργικές και οι ποιμενικές ασχολίες της οικογένειας του, υποχρέωσαν τον Ξενή να εγκαταλείψει από πολύ νωρίς το σχολείο προκειμένου να μπει στον αγώνα της βιοπάλης. Έτσι ο Ξενής Πάτσαλος δεν είχε μάθει να γράφει και να διαβάζει, καθώς η μόρφωση του περιορίστηκε στους έξι μήνες φοίτησης του στο Δημοτικό Σχολείο. Παρόλα αυτά ο ποιητής είχε καημό που δεν μπόρεσε να μάθει γράμματα και αυτό φαίνεται σε ένα από τα ποιήματα του:
«Έθελα να'μουν τζι'εν είμαι όπως μ'αρέσκει να'μαι
πρύτανις μες στους πρύτανες, η κλίση μου τραβά με.
Έναν'πο ούλλα τα καλά της γης εν η παιδεία,
μα'ν δυσκολία να γινεί, χρειάζεται υπομονή, νους τζιαί περιουσία ....»
Νυμφεύτηκε τη συγχωριανή του Μαλαματού Δημητρίου Οικονόμου, με την οποία απέκτησαν έξι παιδιά, δύο κόρες εκ των οποίων η μία είχε πεθάνει σε νεαρή ηλικία και τέσσερις γιους. Η οικογένεια του Πάτσαλου εξακολουθούσε να ασχολείται με τη γεωργία και την κηπουρική.
Ο Ξενής Πάτσαλος από πολύ μικρή ηλικία , ακολουθώντας τα αχνάρια της οικογένειας του πατέρα του, ανέπτυξε ιδιαίτερο ταλέντο στην ποίηση, ενώ από μόνος του έμαθε να παίζει φλογέρα. Επηρεασμένος από τους άλλους ποιητάρηδες της περιοχής του αλλά και από τις ψαλμωδίες της εκκλησίας απήγγειλε τα δικά του ποιήματα και δίστιχα τραγούδια (τσιαττιστά). Το πηγαίο του ταλέντο τον οδήγησε στο να συμμετέχει σε διάφορους διαγωνισμούς ποίησης λαμβάνοντας πολλά βραβεία και διακρίσεις. Τα ποιήματα του διακρίνονταν για τη σωστή ομοιοκαταληξία και το μεστό περιεχόμενο τους. Τα θέματα του τα αντλούσε από την αγροτική ζωή, τον έρωτα, τη φιλοσοφία της ζωής, τα εθνικά ζητήματα.
Πολύ μεγάλη επιθυμία του αποτελούσε η απελευθέρωση της Κύπρου από τους Άγγλους αποικιοκράτες και η Ένωση με την Ελλάδα:
«Τζιαί αν η Ένωση γενεί αυτό πρέπει να πράξουν
να' ρτουσιν πα' στο μνήμα μου να το βροντοφωνάξουν,
φαίνεσται μου' ν ν'αναστηθώ,
που μές στον Άδην να βρέθω σ' ένα λεπτόν που πάνω,
να πω΄΄ Ζήτω η Ένωση΄΄ τζιαί πάλιν ας πεθάνω»
Αρκετά από τα ποιήματα του μπορούν να θεωρηθούν και προφητικά αποδεικνύοντας τη σοφία του συγκεκριμένου ανθρώπου:
«Ό,τι παθθαίνει ο Κύπριος φταίει η τζιεφαλή του,
τζι'άν τα πολλύνουμεν τωρά τα κόμματα περίτου,
η Κύπρος θα γενεί Τουρτσιά αλλαξανά σαν ήτουν...»
Ο Ξενής Πάτσαλος, ο οποίος αποτέλεσε ένα από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της λαϊκής ποίησης της Κύπρου πέθανε στις 28 Φεβρουαρίου 1984. Στο μνήμα του αναγράφηκε ένα από τα ποιήματα του :
«Γέννημα νήλιου πού ΄ρκουμουν επέτουν φαινεσταί μου
ελάλουν εν παράδεισος τούτη ζωή, Θεέ μου.
Το μεσομέριν έπασκα να τη διασκεδάσω
τζι' ενόμισα πως έκαμα φτερά τζι' εν να πετάσω
τζιαί πού το παραδέχουμουν πως είχεν να γεράσω.
Τώρα εν ηλιοβούττημαν, για μεν εν να νυχτώσει
τζι' εν πρόκειται για λλόου μου να ξαναξημερώσει»
Ο μεγάλος αυτός ποιητής ,όντας αγράμματος, δεν μπορούσε να καταγράψει τα ποιήματα του παρά μόνο τα είχε καταγραμμένα στο μυαλό του. Ευτυχώς μέρος των ποιημάτων του καταγράφηκαν και διασώθηκαν μέσα από διάφορες εκδόσεις.
(Πηγές: 1. ΞΕΝΗΣ ΠΑΤΣΑΛΟΣ «ΤΑ ΑΠΑΝΤΑ», εκδόσεις Αθ. Σταμούλης, 2. Κώστας Τσολάκης «Οι ποιητάρηδες του Παραλιμνίου», εκδόσεις Κ. Επιφανίου)
