Η Λαμπούσα, η πόλη που έλαμπε από πλούτο και ευημερία και κτίστηκε στα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης της Λαπήθου, βρισκόταν στη βόρεια ακτή της Κύπρου, βόρεια των σημερινών χωριών Λάπηθος και Καραβάς. Η συγκεκριμένη ονομασία δόθηκε κατά τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια, όταν η πόλη έλαμπε σε ακτινοβολία. Η πόλη συνέχισε να ανθεί μέχρι και τις αραβικές επιδρομές (7ος αιώνας μ.Χ.), όπου υπέστη μεγάλες καταστροφές. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, η πόλη εγκαταλείφθηκε οριστικά ύστερα από την καταστροφή της από σεισμούς.
Εκκλησία Αγίου Ευλάλιου. Ο Άγιος Ευλάλιος υπήρξε επίσκοπος Λαπήθου κατα τα μεσαιωνικά χρόνια.
Δείγμα της ευμάρειας της Λαμπούσας κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο αποτελεί ο περίφημος θησαυρός της Λαμπούσας. Οι πολύτιμοι θησαυροί της Λαμπούσας αποτελούν εξαίσια έργα μικροτεχνίας και παρόλο που βρέθηκαν στον ίδιο χώρο και αφορούν παρόμοια αντικείμενα, εντούτοις χωρίζονται σε δυο ομάδες και αυτό έχει να κάνει με τις διαφορετικές ημερομηνίες που έχουν ανευρεθεί. Οι δυο θησαυροί ανακαλύφθηκαν τυχαία στις αρχές του 20ου αιώνα με λίγα χρόνια διαφορά.
Ο πρώτος θησαυρός αποτελείτο κυρίως από αντικείμενα εκκλησιαστικής χρήσης. Περιελάμβανε ένα ασημένιο θυμιατήρι, διακοσμημένο με παραστάσεις του Χριστού, της Παναγίας και τεσσάρων αποστόλων, δυο δίσκους (ένα μικρό και ένα μεγάλο) και 24 ασημένια κουτάλια. Το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού αυτού φιλοξενείται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου.
Ασημένιο Θυμιατήρι. Φιλοξενείται στο Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.
Ο δεύτερος θησαυρός αποτελείτο από 14 εξαίρετης τέχνης αργυρούς δίσκους με παραστάσεις από τη ζωή του Δαβίδ και άλλες, 16 χρυσά μετάλλια με παραστάσεις Βυζαντινών αυτοκρατόρων, σταυρούς, ζώνες και χρυσά κοσμήματα διακοσμημένα με πολύτιμους λίθους. Το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού αυτού βρίσκεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέα Υόρκης.
Μόνο ένα μέρος του θησαυρού της Λαμπούσας παρέμεινε τελικά στην Κύπρο και φυλάσσεται σήμερα στο Κυπριακό Μουσείο στη Λευκωσία, αλλά και στο Μεσαιωνικό Μουσείο του κάστρου της Λεμεσού.
Ασημένιος δίσκος (διάμετρος 26,8 εκ.) που εικονίζει το γάμο του Δαβίδ με την κόρη του Σαμούηλ Μελχόλ. Ο δίσκος βρίσκεται στο Κυπριακό Μουσείο, Λευκωσία.
Ιδιαίτερης μνείας χρήζουν οι ασημένιοι δίσκοι που χρησιμοποιούν εξαίρετη τεχνική ως προς την κατασκευή τους ακολουθώντας παλαιότερα ελληνιστικά και ρωμαϊκά πρότυπα. Αποτελούνται από δυο φύλλα ασημιού και ο ένας από τον άλλο διαφέρουν ως προς τη διάμετρο και το βάρος. Όλοι οι δίσκοι είναι σφραγισμένοι με πέντε σφραγίδες, που φέρουν προτομές των αυτοκρατόρων, τα ονόματα των ανώτερων δημοσιονομικών αξιωματούχων και τριών υπαλλήλων που ήταν υπεύθυνοι να σφραγίζουν τα αντικείμενα που προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη πιστοποιώντας έτσι την γνησιότητά τους. Οι πιο σημαντικοί δίσκοι είναι αυτοί που αναπαριστούν σκηνές από τη ζωή του Δαβίδ, όπως το Δαβίδ καθισμένο σε βράχο κρατώντας τη λύρα του, το Δαβίδ με την αρκούδα, το γάμο του Δαβίδ με τη Μελχόλ κ.α. Οι δίσκοι αυτοί που έχουν ως κεντρική φιγούρα τον Δαβίδ φέρουν σφραγίδες με την μορφή του αυτοκράτορα Ηρακλείου, επομένως χρονολογούνται γύρω στα έτη 613 με 630 μ.Χ.
Δίσκος (διάμετρος 49,4 εκ.). Ο δίσκος εικονίζει τη μονομαχία του Δαβίδ με το Γολιάθ.
Σήμερα το μοναδικό μνημείο που διασώζεται από την πρωτοχριστιανική πόλη της Λαμπούσας είναι το μεσαιωνικό παρεκκλήσι του Αγίου Ευλαλίου. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται και το μοναστήρι της Παναγίας της Αχειροποίητου, βυζαντινή εκκλησία που υπέστη τροποποιήσεις κατά τον 16ο αιώνα. Η συγκεκριμένη περιοχή σήμερα χρησιμοποιείται ως στρατόπεδο των κατοχικών δυνάμεων.
Μονή Παναγίας Αχειροποίητου. Η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας πιστεύεται ότι περιλαμβάνει κομμάτι απο το Άγιο Μανδήλιο - κομμάτι ύφασμα πάνω στο οποίο έχει αποτυπωθεί με θαυμαστό τρόπο - αχειροποίητος εικόνα- η εικόνα του προσώπου του Χριστού.
