Σε μια επίσκεψη σας στα Λεύκαρα, σε ένα από τα σοκάκια του χωριού, θα πετύχετε σίγουρα κάποιες γυναίκες να κεντούν τα σπουδαία λευκαρίτικα κεντήματα, που αποτελούν ένα από τα καλύτερα δείγματα της λαϊκής παράδοσης και της τέχνης του κεντήματος στην Κύπρο.
Η παράδοση των λευκαρίτικων κεντημάτων πηγαίνει αιώνες πίσω, όταν η Κύπρος βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Λουζινιανών και των Βενετών (1191 – 1570 π.Χ.). Την περίοδο εκείνη οι γυναίκες των Λευκάρων είχαν μυηθεί την τέχνη της κεντητικής από κάποιες αρχόντισσες της Δύσης, που έτυχε να παραθερίζουν στην περιοχή. Μάλιστα σύμφωνα με την τοπική παράδοση, όταν ο μεγάλος Ιταλός ζωγράφος Λεονάρντο Ντα Βίτσι επισκέφτηκε τα Λεύκαρα, κατά τα τέλη του 15ου αιώνα εντυπωσιασμένος από τα έργα τέχνης των λευκαρίτικων πήρε μαζί του κάποια κομμάτια, εκ των οποίων ένα από αυτά το δώρισε στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου.
Σταδιακά το κέντημα των Λευκάρων εξελίσσεται και αποκτά τοπικό χαρακτήρα, αποτελώντας, κατά την περίοδο της αγγλοκρατίας, μια από τις σημαντικότερες ενασχολήσεις των γυναικών του χωριού. Εκείνη την περίοδο αναγνωρίζοντας την αξία της κεντητικής, η δασκάλα του Παρθεναγωγείου Λευκάρων, Ευφροσύνη Πορφυροπούλου, αποφασίζει να εισαγάγει την κεντητική ως ένα από τα μαθήματα του σχολείου.
Στα τέλη του 19ου αιώνα αρχές 20ου το λευκαρίτικο κέντημα παίρνει άλλες διαστάσεις , καθώς αποκτά εμπορικό βιοποριστικό χαρακτήρα και ξεφεύγει από την κλειστή κοινωνία των Λευκάρων. Αρκετές γυναίκες βλέποντας την ανταπόκριση που είχαν τα κεντήματα τους αποφασίζουν να τα προωθήσουν στο εξωτερικό ξεκινώντας πρώτα από την Αλεξάνδρεια, τη Σμύρνη για να προχωρήσουν μετέπειτα και στις αγορές της κεντρικής Ευρώπης . Σταδιακά τα λευκαρίτικα κεντήματα κατέκλυσαν ολόκληρο τον κόσμο δίνοντας ώθηση όχι μόνο στην εξέλιξη του ίδιου του κεντήματος αλλά και στην οικονομική ανάπτυξη των κατοίκων της περιοχής.
Γενικότερα το λευκαρίτικο κέντημα υπήρξε η αιτία για την αλλαγή της κοινωνικοοικονομικής και πολιτιστικής κατάστασης των Λευκάρων και των γειτονικών περιοχών, όπως ήταν ο Κάτω Δρυς, η Βάβλα κ.α. Όλο και περισσότερες γυναίκες εγκαταλείπουν άλλες ενασχολήσεις, όπως ήταν οι αγροτικές εργασίες και μένουν στο σπίτι για να ασχοληθούν με το κέντημα, το οποίο πλέον αποτελεί μια σεβαστή πηγή εσόδου για την οικογένεια. Παράλληλα οι νεαροί Λευκαρίτες, οι οποίοι είχαν γίνει έμποροι του λευκαρίτικου κεντήματος, με το να ταξιδεύουν σε άλλες χώρες, τους δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουν νέους πολιτισμούς και ιδέες, τα οποία και μεταλαμπαδεύουν στο χωριό τους. Οι κεντηματέμποροι είχαν γίνει κατά κάποιο τρόπο φορείς πολιτισμού για τον τόπο τους.
Η ίδια η κοινότητα των Λευκάρων, με δική της πρωτοβουλία, συμμετείχε σε διάφορες εκθέσεις στο εξωτερικό , ενώ ο τρόπος οργάνωσης και προώθησης των προϊόντων τους αποτέλεσε πρότυπο και για άλλες βιοτεχνίες της Κύπρου.
Γενικότερα η άνθηση της τέχνης του λευκαρίτικου κεντήματος , σε μια περίοδο που η οικονομική κρίση μάστιζε τα υπόλοιπα χωριά και πόλεις της Κύπρου, είχε ως αποτέλεσμα να συσσωρευτεί χρήμα, κάτι που επέτρεψε να γίνουν διάφορα αναπτυξιακά έργα στην κοινότητα των Λευκάρων και κατ’ επέκταση οδήγησε στην ευημερία των κατοίκων.
Η πτώση του λευκαρίτικου κεντήματος ήρθε στις αρχές του 20ου αιώνα με την παγκόσμια οικονομική κρίση. Σήμερα η παραγωγή και η εμπορία του έχει περιοριστεί σημαντικά, αποτελώντας πλέον τουριστική attraction για τους επισκέπτες του χωριού. Αξίζει να αναφερθεί πως το λευκαρίτικο κέντημα από τον Οκτώβριο του 2009 εντάχθηκε στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ουνέσκο. Ενδιαφέρουσα συλλογή από λευκαρίτικα κεντήματα φιλοξενούνται στο Μουσείο των Λευκάρων, που στεγάζεται στην οικία του Πατσάλου.
Το λευκαρίτικο κέντημα χαρακτηρίζεται από τον πλούτο και την ποικιλία των σχεδίων του που επιτυγχάνεται με τη χρησιμοποίηση διαφόρων τύπων βελονιών. Το κάθε σχέδιο έχει τη δική του ονομασία όπως «ποταμοί», «φοινικωτά», «μηλούθκια» κ.α.
