Για αρκετούς ο Χριστόδουλος Σώζος αποτελεί το μεγαλύτερο Κύπριο πολιτικό του 20ου αιώνα. Και όχι άδικα. Ο δικηγόρος, δήμαρχος, βουλευτής και μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου απαρνήθηκε τα αξιώματα του για να φορέσει την στρατιωτική στολή και να πολεμήσει ως απλός στρατιώτης υπηρετώντας την πατρίδα του. Όπως ο ίδιος είχε δηλώσει «Οι πραγματικοί ηγέτες είναι εκείνοι που κινδυνεύουν με το λαό».

Άλλωστε θεωρούσε καθήκον του να ακολουθήσει τα αχνάρια του πατέρα του και του παππού του. Ο πατέρας του, Σώζων Λοΐζου, είχε υπηρετήσει ως εθελοντής στον πόλεμο του 1866 στην Κρήτη, ενώ ο παππούς του Αντώνιος Ιακώβου Λοΐζου, είχε πολεμήσει στην Ελληνική επανάσταση του 1821. Γεννημένος στη Λεμεσό το 1872 αποτελούσε το μοναχογιό της οικογένειας έχοντας επτά αδελφές. Μετά την αποφοίτηση του από τη Νομική Σχολή Αθηνών εργάστηκε ως δικηγόρος στην Κερύνεια.

Χριστόδουλος Σώζος

Ο δραστήριος και ο αδάμαστος χαρακτήρας του θα τον οδηγήσουν στο να εμπλακεί με τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα του νησιού και ειδικότερα της Λεμεσού. Το 1901 σε ηλικία μόλις 29 ετών, εκλέχθηκε βουλευτής στο Νομοθετικό Συμβούλιο που εκπροσωπούσε την ελληνική κοινότητα στην αποικιοκρατική διοίκηση. Μάλιστα το 1906 είχε πάει στο Λονδίνο, με δικά του έξοδα, και παρέμεινε εκεί για επτά μήνες με σκοπό να προωθήσει τα κυπριακά δίκαια. Πάντοτε πήγαινε άριστα προετοιμασμένος στις συνεδριάσεις του Νομοθετικού Συμβουλίου κατορθώνοντας να φέρει σε δύσκολη θέση τους αποικιοκράτες βουλευτές. Παρόλα αυτά οι Βρετανοί έτρεφαν ιδιαίτερη εκτίμηση και σεβασμό προς το πρόσωπο του Κύπριου βουλευτή, ώστε όταν ο Άγγλος αρμοστής Άνταμς αναχωρούσε από την Κύπρο το 1914, αναφέρθηκε στον τίμιο και ευθύ χαρακτήρα του Σώζου, καθώς και στην αφοσίωση και την αγάπη του για την Κύπρο.

Ο Χριστόδουλος Σώζος εξελέγη και υπηρέτησε ως δήμαρχος Λεμεσού από το 1908 μέχρι και το θάνατο του το 1912. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως δήμαρχος έγιναν πάρα πολλά έργα όπως η αναδιαμόρφωση του Δημοτικού Κήπου, που θεωρήθηκε τότε ως ο ωραιότερος της Ανατολής, η δημιουργία δημοτικής φιλαρμονικής, ο ηλεκτροφωτισμός και η ονομασία των δρόμων, η κατασκευή καινούριας αποβάθρας, η διοργάνωση της πρώτης Παγκύπριας Γεωργικής και Βιομηχανικής Έκθεσης της Κύπρου και άλλα πολλά. Παράλληλα συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία της Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Λεμεσού (1906), της οποίας υπήρξε πρόεδρος, ενώ μαζί με τους Ανδρέα Θεμιστοκλέους και Νικόλαο Λανίτη ιδρύουν το 1892 τον πρώτο Γυμναστικό Σύλλογο της Κύπρου, τα «Ολύμπια» Λεμεσού. Επί δημαρχίας του Σώζου, η Λεμεσός εκσυγχρονίστηκε και άλλαξε κυριολεκτικά όψη. Για το λόγο αυτό έχει χαρακτηριστεί ως ο «Μέγα αναμορφωτής της».

Το 1912 κηρύσσεται ο Βαλκανικός Πόλεμος. Ο Χριστόδουλος Σώζος χωρίς να το πολυσκεφτεί ότι ήταν δήμαρχος ζητάει επίμονα να καταταγεί εθελοντής στρατιώτης στον ελληνικό στρατό. Αφήνοντας τη σύζυγο του και τον τετράχρονο γιο του φεύγει κρυφά από την Κύπρο, γιατί φοβόταν πως αν το μάθαινε η οικογένειά του θα προσπαθούσε να τον αποτρέψει. Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος πληροφορήθηκε πως ένας δήμαρχος ήρθε για να πολεμήσει ως απλός στρατιώτης θέλησε να τον συναντήσει προσπαθώντας μάλιστα μάταια να τον πείσει να μείνει σε στρατιωτική υπηρεσία στην ελληνική πρωτεύουσα.

Ο ίδιος όμως ήταν αποφασισμένος «να βάλει την τίμια στολή του στρατιώτου, να πάρει το τουφέκι και να υπάγει εις την γραμμήν του πυρός». Κατετάγη στο Α’ Τάγμα πεζικού Συντάγματος και πολέμησε στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Ήπειρο. Στις 6 Δεκεμβρίου, στη διάρκεια της μάχης του Μπιζανίου για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων σκοτώθηκε, ενώ πυροβολούσε όρθιος, στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας.

Χριστόδουλος Σώζος

Με το τέλος του πολέμου στην πόλη των Ιωαννίνων, αναγνωρίζοντας τη θυσία και τον ηρωισμό του Κύπριου αγωνιστή, έδωσαν σε δρόμο της το όνομά του και έστησαν την προτομή του στις όχθες της λίμνης Παμβώτιδας. Στο Δημοτικό Κήπο Λεμεσού στήθηκε προς τιμή του μνημείο, ενώ ο Βασίλης Μιχαηλίδης του αφιέρωσε το ποίημα του «Εις τον ηρωικώς πεσόντα Χρ. Σώζον» (1913). Το σώμα του Σώζου δεν βρέθηκε ποτέ .

Ο Χριστόδουλος Σώζος αποτέλεσε το μοναδικό εν ενεργεία δήμαρχο, σε ολόκληρο τον Ελληνισμό, που έπεσε μαχόμενος ως απλός στρατιώτης πολεμώντας στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Χριστόδουλος Σώζος