Η κοινότητα του Ξυλιάτου εντοπίζεται σε απόσταση 50 χιλιομέτρων από τη Λευκωσία, σε υψόμετρο 515 μέτρων. Το παραδουνάβιο αυτό χωριό με την πλούσια φυσική ομορφιά έχει να προσφέρει πολλά στον επισκέπτη. Κυριότερα το φράγμα του Ξυλιάτου, που βρίσκεται στην αγκαλιά ενός καταπράσινου βουνού ,αλλά και η ύπαρξη του εκδρομικού χώρου δημιουργούν μια ειδυλλιακή εικόνα προσελκύοντας κάθε χρόνο εκδρομείς από όλη την Κύπρο.
Το χωριό υφίστατο από τα Μεσαιωνικά χρόνια, με την ονομασία Filato, και αποτελούσε βασιλικό κτήμα. Η ονομασία του πιθανότατα να προήλθε, σύμφωνα με τον Νέαρχο Κληρίδη, από τον ιδιοκτήτη της περιοχής, ο οποίος έφερε το όνομα Ξυλιάς. Ο συγκεκριμένος ιδιοκτήτης φέρεται να ήταν υλοτόμος ή να είχε στην κατοχή του δασική περιουσία.
Η γραφικότητα του Ξυλιάτου οφείλεται κατά κύριο λόγο στο φυσικό του περιβάλλον που περιλαμβάνει το κρατικό δάσος Αδελφοί, έκτασης 900 περίπου εκταρίων, τα Μονοπάτια της Φύσης, το Φράγμα του Ξυλιάτου και τον ομώνυμο εκδρομικό χώρο. Το φράγμα του Ξυλιάτου μπορεί να δημιουργήθηκε στα πλαίσια της αξιοποίησης των υδάτινων πόρων, για αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος, εντούτοις εξελίχτηκε σε μια τεχνητή λίμνη στο κέντρο του δάσους, με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, αποτελώντας μια πράσινη όαση για τους επισκέπτες. Η σκιά του φράγματος και το ειδυλλιακό τοπίο έδωσαν την ώθηση για τη δημιουργία, σε κοντινή απόσταση, ενός εκδρομικού χώρου. Σε μια έκταση επτά δεκαρίων που καλύπτεται από σκλήδρους, πλάτανους, πεύκα κ.α. και έχοντας τη δυνατότητα να δεχτεί γύρω στους 850 εκδρομείς, παρέχοντας τους όλες τις αναγκαίες διευκολύνσεις, ο εκδρομικός χώρος δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να χαλαρώσει και να αγναντέψει το μαγευτικό τοπίο που απλώνεται μπροστά του. Από τον εκδρομικό χώρο και διανύοντας μια απόσταση 3,8 km περιμετρικά του χώρου και του φράγματος,ξεκινά ένα μονοπάτι μελέτης της φύσης, το οποίο προσφέρει στον περιπατητή την ευκαιρία να γνωρίσει την άγρια βλάστηση της περιοχής.
Φράγμα Ξυλιάτου
Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει την αστείρευτη φυσική ομορφιά της περιοχής μέσα από το Σημείο Θέας, το οποίο έχει δημιουργηθεί, στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης από το Τμήμα Δασών. Από εδώ μπορεί κάποιος να αγναντέψει την «Οκτίπετρα», το κρατικό δάσος Αδελφοί, το δάσος της Μαδαρής ,αλλά και τη θαλάσσια περιοχή της κατεχόμενης Μόρφου. Ειδικότερα η περιοχή της «Οκτίπετρας» αποτελεί ένα σπάνιο γεωλογικό σχηματισμό , καθότι πρόκειται για ένα ιδιαίτερο είδος πετρώματος, στο χρώμα του γραφίτη και το οποίο δεν συναντάται πουθενά αλλού. Ο βράχος, ο οποίος στέκεται παραστάτης μπροστά στο βραχώδες τοπίο, αποτελεί και το σύμβολο της κοινότητας του Ξυλιάτου.
Οκτίπετρα - Σημείο Θέας
Σύμβολο της κοινότητας μπορεί να θεωρηθεί και η αιωνόβια ελιά που βρίσκεται στην περιοχή Πότιμα και η οποία θεωρείται η μεγαλύτερη σε διάμετρο ελιά στην Κύπρο. Η ελιά που υπολογίζεται να είναι 700 χρόνων, βρίσκεται υπό την προστασία και τη συντήρηση του Τμήματος Δασών.
Άξια αναφοράς αποτελούν και τα δυο μεταλλεία της περιοχής, του Αλεστού και του Μεμί, που λειτουργούσαν κατά την περίοδο 1956-1973 και τα οποία εξήγαγαν μεταλλεύματα, όπως χαλκό, σίδηρο και κοιτάσματα χρυσού. Μάλιστα στο Μεμί , στο σημείο εξαγωγής του μεταλλεύματος, έχει δημιουργηθεί ένα είδος κρατήρα, όπου με πρωτοβουλία των κοινοτικών αρχών έχει γεμίσει με όμβρια ύδατα, δημιουργώντας έτσι μια ιδιόμορφη λίμνη, τα χρώματα της οποίας αλλάζουν ανάλογα την εποχή, εξαιτίας της ύπαρξης κράματος χαλκού στον πυθμένα της
Μεταλλείο Μεμί
Στην κοινότητα του Ξυλιάτου μπορείτε επίσης να επισκεφτείτε τόσο το εκκλησάκι όσο και τη σπηλιά του Αγίου Μάμα, καθώς και τα δύο γεφύρια, το ένα που ανάγεται στην περίοδο της ενετοκρατίας και βρίσκεται 1 km από το φράγμα του Ξυλιάτου, όσο και ένα πιο σύγχρονο γεφύρι, της περιόδου της αγγλοκρατίας, που συναντάται νοτιοδυτικά του χωριού.
Η κοινότητα του Ξυλιάτου αποτελεί ένα επίγειο παράδεισο, τον οποίο οι λάτρεις της φύσης και όχι μόνο θα λατρέψουν, ενώ μια ημερήσια εκδρομή ενδεχομένως να μην σας αρκέσει για να επισκεφτείτε τα όλα όσα προσφέρει. Το σίγουρο είναι ότι θα φύγετε με τις καλύτερες εντυπώσεις…φτάνει απλά να αφεθείτε στην αγκαλιά του πανέμορφου ειδυλλιακού τοπίου που απλώνεται απλόχερα μπροστά σας!!
