Νοτιοδυτικά της επαρχίας Λευκωσίας, στην περιοχή της Πιτσιλλιάς, στις παρυφές της Μαδαρής συναντάμε το χωριό των Λαγουδερών. Τα Λαγουδερά συνδέονται οδικά με τα χωριά Ξυλιάτου, Σαράντι και Πολύστυπο. Το χωριό, που συγκαταλέγεται στα είκοσι ψηλότερα χωριά της Κύπρου, έχει πάρει την ονομασία του από την ύπαρξη πολλών λαουδκιών (=είδος κυκλάμινου) στην περιοχή.
Τα Λαγουδερά αποτελούν ένα γραφικό χωριό που ξεχωρίζει για το εξαίρετο φυσικό του περιβάλλον, κάτι που ευνοείται από τη ψηλή ετήσια βροχόπτωση. Εδώ καλλιεργούνται αμπελώνες οινοποιήσιμων ποικιλιών, ποικιλία φρουτόδεντρων και λαχανικών, καρυδιές, φουντουκιές αλλά και άγρια φυσική βλάστηση, όπως πεύκα. Για τους επισκέπτες που επιθυμούν να έχουν μια εμπειρική γνωριμία με τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής έχει δημιουργηθεί γραμμικό μονοπάτι 7 χιλιομέτρων που ξεκινά από την εκκλησία της Παναγίας του Άρακα και καταλήγει στο Μοναστήρι του Σταυρού του Αγιασμάτι. Στα ανατολικά του Μονοπατιού, μπορείτε να αντικρίσετε τα Κιόνια, στα βόρεια του τη Μόρφου και τον Πενταδάκτυλο, δυτικά τον Όλυμπο και νότια τη Μαδαρή.
Παρόλο που σύμφωνα με πηγές τα Λαγουδερά υφίστατο από την περίοδο της Φραγκοκρατίας αποτελώντας βασιλικό κτήμα, εντούτοις η ίδρυση του τοποθετείται στα τέλη της Βυζαντινής περιόδου. Η ίδρυση του οικισμού των Λαγουδερών συνδέεται άρρηκτα με το μοναστήρι της Παναγίας του Άρακα, καθώς η ύπαρξη του συγκεκριμένου μοναστηριού οδήγησε στην σταδιακή δημιουργία και ανάπτυξη του οικισμού.
Αναμφισβήτητα το μοναστήρι της Παναγίας του Άρακα αποτελεί ένα εκκλησιαστικό θησαυρό όχι μόνο για την κοινότητα των Λαγουδερών αλλά και για ολόκληρη την Κύπρο. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι το συγκεκριμένο μοναστήρι δέχεται κάθε χρόνο επισκέπτες όχι μόνο από την Κύπρο αλλά και από ολόκληρο τον κόσμο, ενώ εντάσσεται και στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Οικοδομήθηκε μέσα στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα (Μέση Βυζαντινή Περίοδος) και εξακολούθησε να ανθεί μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Για την ονομασία του έχουν δοθεί διάφορες εκδοχές. Δύο από τις επικρατέστερες είναι ότι το προσωνύμιο του ‘’ Άρακος’’ προέρχεται από το γνωστό αυτοφυές φυτό ο άρακος που αφθονούσε στην περιοχή, ενώ μια άλλη εκδοχή αναφέρεται σε ένα βασιλιά, που στην προσπάθεια του να εντοπίσει το κυνηγετικό του γεράκι, που είχε χαθεί , βρήκε τυχαία την εικόνα της Παναγίας, δίνοντας έτσι στην εικόνα το όνομα Παναγία του Ιέρακος. Το μοναστήρι είναι μονόκλιτου τύπου με τρούλο, ενώ αυτό που δεσπόζει στο εσωτερικό του μοναστηριού είναι οι τοιχογραφίες, που αποτελούν ανεκτίμητης αξίας έργα στην ιστορία της βυζαντινής τέχνης. Αξίζει επίσης να αναφερθεί πως στην είσοδο της εκκλησίας δεσπόζει μια αιωνόβια δρυς ηλικίας 700 περίπου ετών.
Παλαιά εκκλησία θεωρείται και η κύρια εκκλησία της κοινότητας αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Η εκκλησία είναι ξυλόστεγη βασιλική, σύμφωνα με τα πρότυπα των εκκλησιών της ορεινής Κύπρου και χρονολογείται στις αρχές του 16ου αιώνα.
Εκκλησία Παναγίας του Άρακα
Σε κοντινή απόσταση από το μοναστήρι βρίσκεται το Μνημείο Ηρώων των Λαγουδερών, στο οποίο δεσπόζουν οι προτομές των ηρώων της κοινότητας, του Φειδία Συμεωνίδη αγωνιστή του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59 και του Τρύφωνα Τρύφωνος που δολοφονήθηκε άνανδρα από τους Τούρκους στις 17 Δεκεμβρίου του 1983. Η κοινότητα των Λαγουδερών είχε ενεργή δράση κυρίως κατά τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ. Μάλιστα νοτιανατολικά του χωριού, στο σπίτι του Μιχαλάκη Ελευθερίου, μέλους της οργάνωσης της ΕΟΚΑ, βρίσκεται ένα εντυπωσιακό καταφύγιο, το οποίο φιλοξένησε πολλούς αντάρτες της κοινότητας και όχι μόνο, ανάμεσα στους οποίους και τον ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου.
Το μοναστήρι της Παναγίας του Άρακα ίσως αποτελεί και την κυριότερη αιτία για την επίσκεψη σας στην κοινότητα των Λαγουδερών. Παρόλα αυτά το ίδιο το χωριό με τα στενά φιδωτά δρομάκια, τα παραδοσιακά σπίτια, τις πετρόκτιστες βρύσες και τον υπέροχο περιβάλλοντα χώρο δημιουργούν ένα υπέροχο και γαλήνιο τοπίο που αξίζει να επισκεφτείτε.
