Παναγία του Κύκκου, Παναγία του Άρακα, Παναγία του Μαχαιρά, Παναγία του Γλωσσά, Παναγία της Ομορφιάς, Παναγία Αγγελόκτιστη, Παναγία Γλυκοφιλούσα, Παναγία Βρεφοκρατούσα είναι μόνο κάποια από τα ονόματα (Θεοτοκωνύμια) που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία. Τα προσωνύμια αυτά προέρχονται είτε από την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται κτισμένη κάποια εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία, είτε από τον τρόπο που η Παναγία απεικονίζεται στις εικόνες, είτε από το συσχετισμό της με κάποιο θαυμαστό γεγονός. Αξίζει να αναφερθεί πως το «Παναγία» είναι ακόμη ένα προσωνύμιο της Μαρίας, της μητέρας του Χριστού, που έχει καθιερωθεί ήδη από τα Πρώιμα Βυζαντινά χρόνια. Με το προσωνύμιο Παναγία δηλώνεται πως η Μαρία είναι η αγιότατη μεταξύ όλων.
Η εκκλησία της Παναγίας της Απολυτρώσεως Εξηρτημένων αποτελεί μια ξεχωριστή εκκλησία που βρίσκεται στην κοινότητα των Κανναβιών. Η ονομασία της εκκλησίας προήλθε από την ομώνυμη εικόνα που παρουσιάζει την Παναγία σε στάση δεήσεως να έχει μπροστά της τον Ιησού Χριστό, ο οποίος βρίσκεται σε βρεφική ηλικία μέσα στο Άγιο Ποτήριο. Η εικόνα αποτελεί ένα κάλεσμα προς τους ανθρώπους να μετανοήσουν και να προσέλθουν στο Άγιο Ποτήριο για να δεχτούν τη Θεία Κοινωνία.
Παναγία του Γλωσσά
Νοτιοδυτικά της κοινότητας Κελλακίου, σε ένα υπέροχο κατάφυτο περιβάλλον, βρίσκεται το μεγαλόπρεπο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής ή αλλιώς της Παναγίας του Γλωσσά. Το προσωνύμιο «Γλωσσά» δόθηκε στην Παναγία, καθώς πιστεύεται πως η συγκεκριμένη εικόνα της Παναγίας είναι θαυματουργή και θεραπεύει κυρίως τα άτομα που έχουν παθήσεις στη γλώσσα, κωφάλαλους και παιδιά με προβλήματα ομιλίας. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει πως η ονομασία «Γλωσσά» προήλθε από την ονομασία ενός παλαιού οικισμού της περιοχής που αποτελούσε φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Παναγία Γαλακτοτροφούσα
Πολλές εκκλησίες στο νησί αφιερώνονται στην Παναγία τη Γαλακτοτροφούσα . Η ονομασία τους προέρχεται από την εικόνα της Παναγίας που την παρουσιάζει να κρατά αγκαλιά τον νεογέννητο Χριστό και να Τον θηλάζει. Η Παναγία άλλωστε αποτελεί προστάτιδα της μητρότητας και του θηλασμού με πολλές νέες μητέρες να την επικαλούνται για να τις βοηθήσει να μπορέσουν να θηλάσουν τα βρέφη τους. Εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία τη Γαλακτοτροφούσα βρίσκονται στη Γαλαταριά (επαρχία Πάφου), στον Κάτω Πύργο (επαρχία Λευκωσίας), στην Κοφίνου (επαρχία Λάρνακας), στον Ασώματο (επαρχία Λεμεσού). Με το ίδιο προσωνύμιο ή με κάποια παραλλαγή, όπως Γαλακτίνης, Γαλακτούσας, Γαλαταρκώτισσας κ.α., εντοπίζονται εκκλησίες και εξωκλήσια σε διάφορες περιοχές της Κύπρου.
Παναγία Γαλακτοτροφούσα στον Ασώματο
Παναγία της Ομορφιάς
Ένα μικρό εκκλησάκι στα Πάνω Λεύκαρα είναι αφιερωμένο στην Παναγία της «Ομορφιάς», ένα προσωνύμιο που δεν συναντάται πουθενά αλλού, τουλάχιστον στην Κύπρο. Το προσωνύμιο αποδίδεται στην αρχαία εικόνα της Παναγίας, που την παρουσιάζει με μια γλυκιά ομορφιά, λαμπερή όπως τον ήλιο. Αυτή η ομορφιά, που παρουσιάζεται και στο Απολυτίκιο της, πηγάζει ασφαλώς από την κύηση και τη γέννηση του Θεανθρώπου. Ο Κώστας Παπαγεωργίου στο βιβλίο του «Η Παναγία της Κύπρου – Η δική μας Παναγία» δίνει τρεις εκδοχές για το προσωνύμιο «Ομορφιά». Η μια εκδοχή κάνει λόγο για την εικόνα της Παναγίας, που την παρουσιάζει πολύ όμορφη, η άλλη εκδοχή αναφέρεται στο χαρακτηρισμό της Παναγίας ως «Θεόμορφη κόρη» και τέλος μια τρίτη και απλούστερη εκδοχή αναφέρει πως η εικόνα της Παναγίας αποτέλεσε δωρεά από κάποια γυναίκα που έφερε το όνομα Ευμορφία ή Ομορφιά.
Παναγία της Ομορφιάς στα Λεύκαρα
Παναγία Ιαματική
Στην κοινότητα του Αρακαπά, της επαρχίας Λεμεσού, βρίσκεται μια παλαιά και μια νεόδμητη εκκλησία αφιερωμένες στην Παναγία της Ιαματικής. Η Παναγία φέρει το προσωνύμιο «Ιαματική» καθώς ιαίνει, θεραπεύει τους πιστούς από τις διάφορες αρρώστιες κυρίως από τις ακατάσχετες αιμορραγίες. Οι δυο ναοί εορτάζουν κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα γεννήσεως της Παναγίας.
Παναγία η Στάζουσα
Αντίστοιχα με την Παναγία την Ιαματική, στην κοινότητα Πυργά, της επαρχίας Λάρνακας, βρίσκεται μια μικρή εκκλησία, που αποτελεί το παλαιότερο μετόχι της μονής Σταυροβουνίου, αφιερωμένης στην Παναγία την Στάζουσα. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση το προσωνύμιο «Στάζουσα» δόθηκε από το αγίασμα, που αναβλύζει σε βράχο, κοντά στην εκκλησία και το οποίο πιστεύεται πως θεραπεύει την ακατάσχετη αιμορραγία. Μάλιστα το συγκεκριμένο εκκλησάκι φέρεται να κτίστηκε από μια αρχόντισσα , κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, όταν με θαύμα της Παναγίας θεραπεύτηκε από την ακατάσχετη αιμορραγία που έπασχε.
Παναγία Ιαματική στον Αρακαπά
Παναγία Ρόδον το Αμάραντον
Ένα από τα ωραιότερα και λυρικότερα τροπάρια του Κανόνος που ψάλλεται στην Ακολουθία των Χαιρετισμών της Θεοτόκου είναι και το δ΄ της α΄ Ωδής:«Ρόδον τὸ ἀμάραντον, χαῖρε ἡ μόνη βλαστήσασα·». Το προσωνύμιο Ρόδον το Αμάραντον αποδόθηκε στην Παναγία για να φανερώσει το αμόλυντον και καθαρόν της Παρθένου. Η Παναγία προσομοιάζεται με το Ρόδον, δηλαδή το τριαντάφυλλο, το λουλούδι με το ωραιότερο άρωμα. Ένας νεόδμητος ναός αφιερωμένος στην Παναγία Ρόδον το Αμάραντον βρίσκεται στην κοινότητα των Τρούλλων, της επαρχίας Λάρνακας. Η εικόνα της Παναγία της Αμάραντου είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, καθώς παρουσιάζει την Παναγία στο ένα της χέρι να κρατά το Χριστό στην παιδική Του ηλικία και στο άλλο της χέρι να κρατά ένα τριαντάφυλλο.
Παναγία του Μαχαιρά
Το μοναστήρι της Παναγίας του Μαχαιρά κτισμένο σε μια πανέμορφη κατάφυτη περιοχή του δάσους του Τροόδους, σύμφωνα με την παράδοση πήρε το όνομα του από το θαυμαστό τρόπο εύρεσης της εικόνας της Παναγίας, που αποτελεί μία από τις εβδομήντα εικόνες που είχε ζωγραφίσει ο ευαγγελιστής Λουκάς. Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση την εικόνα της Παναγίας την είχαν ανακαλύψει οι μοναχοί Νεόφυτος και Ιγνάτιος (12 αιώνας) μέσα σε μια σπηλιά. Δυσκολεύονταν να φτάσουν στην εικόνα, λόγω της πυκνής άγριας βλάστησης, μέχρι που εμφανίστηκε ένα θειικό χέρι που τους έδωσε ένα μαχαίρι και τους βοήθησε να κόψουν τους θάμνους και να πάρουν την εικόνα. Από εδώ η εικόνα της Παναγίας πήρε το προσωνύμιο «Μαχαιριώτισσας». Μια δεύτερη πιο απλουστευμένη εκδοχή για το προσωνύμιο «Μαχαιράς» αναφέρεται στην ύπαρξη στην περιοχή ενός φυτού με την ονομασία μασαιράς.
Παναγία του Άρακα
Αντίστοιχα με το μοναστήρι της Παναγίας του Μαχαιρά, το μοναστήρι της Παναγίας του Άρακα, που αποτελεί ένα εκκλησιαστικό θησαυρό για την κοινότητα των Λαγουδερών, φέρεται επίσης να πήρε την ονομασία του από το θαυμαστό τρόπο εύρεσης της εικόνας της Παναγίας. Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση ένας βασιλιάς, κατά την περίοδο των μεσαιωνικών χρόνων, στην προσπάθεια του να βρει το κυνηγετικό του γεράκι, που είχε χαθεί, βρήκε τυχαία την εικόνα της Παναγίας, στην οποία έδωσε το όνομα Παναγία του Ιέρακος , από τη λέξη ιέρακας, δηλαδή γεράκι. Μια δεύτερη εκδοχή αναφέρει πως το επώνυμο Άρακα είναι φυτωνυμικό και προέρχεται από την ύπαρξη στην περιοχή ενός αυτοφυούς φυτού, του αρακά.
Πολλά άλλωστε είναι τα εκκλησάκια στην Κύπρο που αποδίδουν προσωνύμια στην Παναγία προερχόμενα από τα φυτά που αφθονούν στην εκάστοτε περιοχή π.χ. Παλλουριώτισσα, Πλατανιώτισσα κ.α.
Παναγία του Μαχαιρά
Παναγία Αγγελόκτιστη
Ο ναός της Παναγίας της Αγγελόκτιστης αποτελεί ένα από τα κυριότερα θρησκευτικά μνημεία του νησιού και βρίσκεται στην επαρχία Λάρνακας. Ο μεγαλοπρεπής αυτός ναός κτίστηκε με τη βοήθεια των αγγέλων και από εδώ προήλθε και η ονομασία του αγγελόκτιστη. Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση οι κάτοικοι του αρχαίου Κιτίου, στη διάρκεια των αραβικών επιδρομών, αποφάσισαν να μετακινηθούν προς τα ενδότερα για περισσότερη ασφάλεια, ενώ παράλληλα ξεκίνησαν να κτίζουν μια εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία. Με την έναρξη των εργασιών διαπίστωσαν, ότι στη διάρκεια της νύχτας τα θεμέλια του ναού μετακινούνταν σε διαφορετική τοποθεσία. Τότε οι κάτοικοι αποφάσισαν να μεταφέρουν το ναό, εκεί όπου τους είχε υποδειχτεί, ενώ και πάλι στη διάρκεια της νύχτας στρατιές αγγέλων κατέβαιναν και βοηθούσαν στο κτίσιμο του ναού. Από τον ναό ξεχωρίζει το υπέροχο ψηφιδωτό της Παναγίας, που την παρουσιάζει να κρατά το μικρό Χριστό στο αριστερό της χέρι, ενώ δεξιά και αριστερά εικονίζονται οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ κρατώντας σκήπτρο και σφαίρα, σύμβολα της κυριαρχίας του Χριστού στον κόσμο.
Παναγία η Αγγελόκτιστη
Παναγία της Αγάπης
Στο γραφικό χωριό της Βάβλας , στην ορεινή Λάρνακα, συναντάμε το μοναδικό εκκλησάκι που είναι αφιερωμένο στην Παναγία της Αγάπης. Το συγκεκριμένο εξωκλήσι πήρε την ονομασία αυτή σε μια δύσκολη περίοδο για το νησί, όπου πολλοί άντρες της περιοχής αναγκάζονταν, εξαιτίας της φτώχειας και της εξαθλίωσης, να μεταναστεύσουν προσβλέποντας σε ένα καλύτερο μέλλον. Αυτή η απόσταση μεταξύ των αγαπημένων προσώπων οδήγησε στην ανάγκη κυρίως των συζύγων των αποδήμων να προσφεύγουν στο εξωκλήσι της Παναγίας για να προσευχηθούν, αλλά και για να πάρουν χώμα, το οποίο βρισκόταν πίσω από την Αγία Τράπεζα και να το βάζουν στις επιστολές που έστελναν στο αγαπημένο τους πρόσωπο. Ουσιαστικά το ιερό αυτό χώμα κρατούσε δεμένο το ξενιτεμένο με το χωριό του αλλά και με τα αγαπημένα του πρόσωπα. Σήμερα το εκκλησάκι το επισκέπτονται πολλά νεαρά ζευγάρια προς επισφράγιση της μεταξύ τους αγάπης.
Παναγία της Αγάπης
