Ο Ρήγας Φεραίος αποτέλεσε πρόδρομος της ελληνικής επανάστασης και ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του ελληνικού διαφωτισμού. Ως έδρα της επαναστατικής του δράσης είχε την Βιέννη. Εκεί ο Ρήγας είχε αρκετούς συνεργάτες , κυρίως λόγιους και εμπόρους, οι οποίοι τον βοηθούσαν στις επαναστατικές προετοιμασίες του για την έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, με σκοπό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Ανάμεσα στους στενούς αυτούς συνεργάτες του ήταν και ο Κύπριος Ιωάννης Καρατζάς, ένας λόγιος με προοδευτικές ιδέες και φλογερός πατριώτης.
Ρήγας Φεραίος
Ο Καρατζάς γεννήθηκε το 1767 στη Λευκωσία. Την εποχή της δράσης του Φεραίου βρισκόταν στην Πέστη της Ουγγαρίας, όπου και υπηρετούσε σαν νεωκόρος σε ορθόδοξο ναό της ελληνικής κοινότητας. Συγχρόνως ασχολείται με την έκδοση φιλοσοφικών έργων. Μεγάλη απήχηση είχε το έργο του «Έρωτος αποτελέσματα», ένα ελληνικό πεζογράφημα,το οποίο εκδίδει με τον στενό συνεργάτη του Αθανάσιο Ψαλιδά. Κύριο θέμα του είναι ο έρωτας με αρκετές φιλοσοφικές νεωτεριστικές ιδέες επηρεασμένες από το κίνημα του διαφωτισμού. Επίσης σημαντικό έργο του αποτέλεσε η μεταγλώττιση στην απλούστερη ελληνική γλώσσα του έργου «Πίναξ του Κέβητος». Στόχος του Καρατζά ήταν να ξεφύγουν οι μαθητές από την αρχαιοπληξία και να μπορέσουν να κατανοήσουν το περιεχόμενο του κειμένου μέσα από την ομιλούμενη γλώσσα. Και άλλα έργα εκδίδονται από τον Καρατζά στην καθομιλουμένη γλώσσα με σκοπό τη σχολική χρήση. Αυτή η εκσυγχρονισμένη διδακτική πρακτική του Καρατζά αποτελούσε κάτι πρωτοποριακό για την εποχή του.
Από το 1750 και μετά στη Βιέννη, όπως και σε άλλες ελληνικές παροικίες, άνθησαν τα ελληνικά τυπογραφεία με διάφορους 'Ελληνες λόγιους να εκδίδουν τις πνευματικές τους εργασίες στα ελληνικά.
Ο Καρατζάς υπήρξε οπαδός του Διαφωτισμού και μέσα από τα έργα του επιχειρούσε να εκφράσει τις νέες πνευματικές κα κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρώπη. Ο διαφωτισμός δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά ένα πνευματικό κίνημα που είχε ως κύριο στόχο τη λύτρωση του ανθρώπινου πνεύματος από τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, την αυθεντία του κράτους και της εκκλησίας και την επικράτηση της λογικής, της πνευματικής ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ο νεοελληνικός διαφωτισμός ξεκίνησε από τους Έλληνες της Δύσης, οι οποίοι αντιλήφθησαν πως μόνο με την πνευματική αναγέννηση των υποδούλων θα μπορούσε να ωριμάσει η ιδέα της επανάστασης και θα αναπτυσσόταν η εθνική συνείδηση των νεοελλήνων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο Ρήγας Φεραίος μαζί με τους συνεργάτες του συνέταξε χάρτες, έκδωσε προκηρύξεις και οργάνωσε τη μυστική του επαναστατική δράση. Μέσα από την επαναστατική του προκήρυξη καλούνταν προς ξεσηκωμό «όλοι χριστιανοί και Τούρκοι, χωρίς κανέναν διαχωρισμόν θρησκείας, που στενάζουν υπό τη δυσφορωτάτην τυραννία του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού». Ο Ρήγας προχώρησε στην εκτύπωση των επαναστατικών αυτών φυλλάδων σε αρκετές χιλιάδες αντίτυπα στη Βιέννη, όμως ελάχιστα κυκλοφόρησαν, καθώς το μεγαλύτερο μέρος κατασχέθηκε.
Την κατάσχεση των φυλλάδων ακολούθησε και η σύλληψη του Ρήγα Φεραίου μαζί με τους συνεργάτες του, ανάμεσα σε αυτούς και τον Καρατζά. Κατά την ανάκριση που έγινε στη Βιέννη , ο Καρατζάς αρνήθηκε την ανάμειξη του, ισχυριζόμενος πως τυχαία έπεσε στα χέρια του η προκήρυξη του Φεραίου και πως είχε σκοπό να την καταγγείλει. Παρόλα αυτά οι ισχυρισμοί του δεν έγινα αποδεκτοί από τις αυστριακές αρχές. Οι Αυστριακοί τον κατηγόρησαν πως κρατούσε μαζί του τις προκηρύξεις για να τις μοιράσει. Οι αυστριακές αρχές φοβούμενες ότι η έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα θα μπορούσε να είχε σοβαρό αντίκτυπο και στη δική τους επικράτεια, παρέδωσαν τον Ρήγα Φεραίο και τους συνεργάτες του στις τουρκικές αρχές του Βελιγραδίου. Ύστερα από σαράντα ημέρες βασανιστηρίων, τον Ιούνιο του 1798, ήρθε εντολή από την Κωνσταντινούπολη, όπου και εκτελέστηκαν με στραγγαλισμό στις φυλακές. Τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Δούναβη και διαδόθηκε ότι σκοτώθηκαν στην προσπάθεια τους να δραπετεύσουν.
Ο Ιωάννης Καρατζάς σε ηλικία 31 ετών αποτέλεσε ένα από τους πρωτομάρτυρες της ελληνικής επανάστασης.
Αναμνηστική πλάκα στον πύργο Νεμπόισα στο Βελιγράδι, όπου ο Ρήγας Φεραίος και οι επτά συντρόφοι του βρήκαν φρικτό θάνατο.
